- سه شنبه, 21 تیر
- 1 دیدگاه
بسته شدن مجرای اشکی یکی از اختلالات شایع در میان بزرگسالان است که میتواند باعث ریزش مداوم اشک، التهابهای مکرر و در موارد پیشرفته، بروز عفونتهای دردناک در ناحیه چشم شود. این بیماری نهتنها موجب ناراحتیهای ظاهری و عملکردی میشود، بلکه در صورت بیتوجهی، ممکن است روند طبیعی بینایی را نیز مختل کند. با افزایش سن، تغییرات ساختاری و عملکردی در سیستم تخلیه اشک بهوجود میآید. همچنین عوامل دیگری مانند عفونتها، آسیبهای فیزیکی، جراحیهای قبلی یا زمینههای ژنتیکی، در ایجاد یا تشدید این اختلال نقش دارند. شناخت دقیق علل این مشکل، اولین گام در مسیر درمان موثر و جلوگیری از عوارض بعدی است. دکتر محمدطاهر رجبی، فوقتخصص جراحی چشم و پلاستیک پلک، با تجربهای گسترده در زمینه درمان اختلالات مجاری اشکی، با استفاده از روشهای نوین و کمتهاجمی، توانسته است نتایج درخشانی در درمان بیماران ارائه دهد.
انسداد مجرای اشکی زمانی رخ میدهد که مسیر طبیعی تخلیه اشک از چشم به داخل بینی به دلایل مختلف مسدود یا تنگ شود. این اختلال میتواند در هر سنی اتفاق بیفتد، اما در بزرگسالان، مخصوصا با افزایش سن، شیوع بیشتری دارد. در ادامه مهمترین دلایل این انسداد مجرای اشک را میتوانید بخوانید:
رشد غیرطبیعی جمجمه یا صورت، مخصوصا در ناحیه اطراف چشمها و بینی، میتواند یکی از علل مهم انسداد مجرای اشکی در بزرگسالان باشد. سیستم تخلیه اشک شامل ساختارهایی باریک و حساس است که از گوشه داخلی چشم آغاز شده و از طریق کانالهای اشکی به داخل بینی ختم میشود. این مجرا در یک مسیر مشخص استخوانی یعنی داخل استخوانهای صورت عبور میکند. اگر ساختارهای استخوانی اطراف این مسیر بهطور غیر طبیعی رشد کنند یا دچار ناهنجاریهای آناتومیکی باشند، فشار یا انحرافاتی به مجرای اشکی وارد میشود که میتواند باعث انسداد کامل یا ناقص آن گردد. از جمله موارد رایج میتوان به نارساییهای مادرزادی استخوانهای صورت، تغییرات بعد از شکستگیهای صورت یا جمجمه، رشد بیش از حد استخوانی (هیپرپلازی)، انحراف شدید تیغه بینی یا ساختارهای اطراف آن این ناهنجاریها ممکن است جریان طبیعی اشک را مختل کرده و زمینه را برای عفونتهای مکرر، التهاب مجاری اشکی یا حتی تشکیل کیستهای اشکی فراهم کنند.
ضربه و آسیبهای محیطی از جمله عوامل شایع انسداد مجرای اشکی در بزرگسالان به شمار میروند. این نوع آسیبها میتوانند بر اثر تصادفات، زمین خوردن، آسیبهای ورزشی یا حتی جراحیهای ناحیه صورت مانند رینوپلاستی یا بلفاروپلاستی ایجاد شوند. مجرای اشکی، به دلیل عبور از میان ساختارهای ظریف استخوانی صورت، در برابر ضربه بسیار آسیبپذیر است. شکستگیهای استخوانی در نواحی اطراف چشم یا بینی ممکن است پس از ترمیم، به دلیل جابهجایی استخوان یا ایجاد بافت اسکار، باعث فشار روی مجرا و انسداد آن شوند. همچنین، ضربات مستقیم به گوشه داخلی چشم میتوانند به سوراخهای اشکی یا کانالهای ابتدایی آسیب رسانده و موجب تنگی یا انسداد دائمی شوند. حتی التهاب و خونریزی ناشی از ضربه، اگر بهدرستی درمان نشود، ممکن است منجر به چسبندگی داخل مجرا یا تنگی تدریجی مسیر تخلیه اشک گردد. در چنین شرایطی، اشک بهدرستی تخلیه نمیشود و فرد دچار آبریزش چشم یا اشک چشم و یا عفونتهای مکرر چشمی میشود.

پولیپ بینی تودهای نرم و غیرسرطانی است که معمولا بر اثر التهاب مزمن مخاط بینی یا سینوسها ایجاد میشود. وقتی این تودهها در نواحی نزدیک به دهانه خروجی مجرای اشکی (در حفره بینی) رشد میکنند، ممکن است با وارد کردن فشار مکانیکی یا اشغال فضای اطراف، مانع تخلیه طبیعی اشک به داخل بینی شوند. این انسداد میتواند جزئی یا کامل باشد و منجر به تجمع اشک در کیسه اشکی، ریزش مداوم اشک از چشم، و در نهایت عفونت مجرای اشکی (داکریوسیستیت) شود. همچنین، در افرادی که سابقه آلرژی یا سینوزیت مزمن دارند، احتمال بروز پولیپ و در نتیجه انسداد مجرا افزایش مییابد. درمان موثر پولیپها چه دارویی و چه جراحی میتواند نقش مهمی در بهبود جریان طبیعی اشک و پیشگیری از عوارض چشمی داشته باشد.
تومورها در ناحیه اطراف چشم، بینی، سینوسها یا حتی داخل خود کیسه اشکی، میتوانند با ایجاد فشار خارجی یا رشد مستقیم در مسیر مجرای اشکی، موجب انسداد جریان طبیعی اشک شوند. این تودهها میتوانند هم خوشخیم باشند و هم بدخیم مانند آدنوکارسینوم کیسه اشکی، که بهتدریج با رشد خود باعث باریک شدن یا بسته شدن کامل مجرا میشوند. گاهی تومورهای سینوس یا بینی نیز با گسترش به ناحیه تخلیه اشک در حفره بینی (جایی که مجرای اشکی به بینی میریزد) مانع تخلیه طبیعی اشک میشوند. علائم این نوع انسداد ممکن است بهصورت اشکریزش یکطرفه، تورم کیسه اشکی، درد، و گاهی ترشحات چرکی ظاهر شود. تشخیص دقیق این نوع انسداد معمولا به بررسیهای تصویربرداری (مانند CT یا MRI) و معاینه توسط فوقتخصص نیاز دارد، زیرا در مواردی تومورها بدون علامت هستند تا زمانی که انسداد شدید ایجاد کنند.
با افزایش سن، بافتهای نرم صورت بهویژه در ناحیه گونه، دچار شلشدگی و افتادگی میشوند. این افتادگی که تحت تاثیر کاهش حجم چربی زیرپوستی، تحلیل عضلات صورت و کاهش الاستیسیته پوست رخ میدهد، میتواند باعث جابجایی جزئی در موقعیت ساختارهای اطراف مجرای اشکی شود. بهطور خاص، افتادگی گونه ممکن است منجر به کشش یا فشردگی کیسه اشکی یا مجرای اشکی تحتانی شود، که این فشار مکانیکی عملکرد طبیعی تخلیه اشک را مختل میکند. علاوه بر آن، تغییر زاویه پلک تحتانی و شلی بافتهای آن میتواند دهانه مجرا (پونکتوم) را از محل طبیعی خود منحرف کرده و مسیر جریان اشک را مسدود کند. در نتیجه، اشک در چشم جمع شده و علائمی مانند اشکریزش مزمن، احساس سنگینی یا حتی عفونتهای مکرر ظاهر میشود. این نوع انسداد معمولا به مرور زمان و بهصورت تدریجی ایجاد میشود و نیاز به بررسی و درمان توسط فوقتخصص اختلالات پلک و مجاری اشکی دارد.
ورم ملتحمه،اگر بهصورت مکرر یا مزمن بروز کند، میتواند موجب التهاب گسترده در ساختارهای اطراف چشم از جمله مجرای اشکی شود. در این حالت، التهاب ممکن است به ناحیه دهانههای مجرا (پونکتوم) و کانالهای ابتدایی انتقال اشک (کانالیکولها) گسترش یابد. این التهاب در صورت شدید بودن یا تکرار زیاد، باعث تورم، تنگی یا تشکیل بافت اسکار در این مجاری شود، که در نهایت به انسداد جزئی یا کامل مسیر تخلیه اشک منجر میشود. همچنین، در برخی انواع کنژنکتیویت باکتریایی یا ویروسی (مانند آدنوویروسی)، ترشحات زیاد و چسبندگی در ناحیه ورودی مجرا، بهطور موقت یا دائمی مانع تخلیه اشک میشوند. در نتیجه، اشک بهدرستی تخلیه نمیشود و بیمار دچار اشکریزش، سنگینی چشم، یا حتی عفونت ثانویه کیسه اشکی (داکریوسیستیت) میشود. پیشگیری از انسداد مجرا در این موارد، نیازمند درمان کامل و بهموقع ورم ملتحمه و پیگیری وضعیت عملکرد مجاری اشکی است.
برخی از اختلالات مربوط به بسته شدن مجرای اشکی میتوانند زمینه ژنتیکی یا ارثی داشته باشند. در نوزادان، این موضوع بیشتر به شکل بسته ماندن مادرزادی انتهای مجرای اشکی (معمولا در محل دریچه هازلنر) دیده میشود. اما در بزرگسالان نیز، برخی ناهنجاریهای آناتومیکی صورت و مجاری اشکی که باعث انسداد میشوند، میتوانند ریشه در ژنتیک فرد داشته باشند. برای مثال، ساختار باریک یا غیرطبیعی کانالهای اشکی، ناهنجاریهای استخوانی در اطراف بینی و چشم، یا حتی سندرمهای ژنتیکی خاص که با اختلال در شکلگیری صورت همراه هستند، میتوانند از طریق وراثت منتقل شوند و در طول زمان به انسداد کامل یا ناقص مجرا منجر شوند. افرادی که در خانواده آنها سابقه اشکریزش مزمن، جراحی مجاری اشکی یا انسداد مادرزادی وجود دارد، ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به این مشکل باشند و نیاز به بررسی دقیقتری داشته باشند.

سرطانهایی که در ناحیه سر و گردن، بینی، سینوسها، چشم و اطراف آن ایجاد میشوند، میتوانند با رشد مستقیم به داخل یا اطراف مسیر اشکی نفوذ کرده و مجرای اشکی را تحت فشار قرار داده یا بهطور کامل مسدود کند. حتی در مواردی که توده سرطانی مستقیما با مجرای اشکی در تماس نباشد، درمانهای مرتبط با سرطان مانند پرتودرمانی (رادیوتراپی) میتوانند با ایجاد التهاب، فیبروز (تشکیل بافت اسکار) یا تخریب سلولی در بافتهای اطراف چشم و بینی باعث تنگی یا انسداد دائم مجاری اشکی شوند. همچنین برخی داروهای شیمیدرمانی ممکن است باعث خشکی شدید چشم و آسیب به مخاطهای ظریف سیستم اشکی شوند و در نهایت به اختلال در تخلیه اشک منجر گردند. افرادی که تحت درمان سرطان غده اشکی و سرطان در ناحیه صورت یا سینوسها قرار میگیرند، باید بهطور دورهای از نظر عملکرد مجاری اشکی بررسی شوند. چراکه انسداد در این بیماران میتواند منجر به ریزش اشک، عفونت یا ناراحتیهای چشمی طولانیمدت شود.
برخی داروها، مخصوصا داروهای موضعی چشمی یا سیستمیک که روی مخاط چشم یا بافتهای اطراف تاثیر میگذارند، میتوانند باعث التهاب، تورم یا تشکیل بافت اسکار در مجاری اشکی شوند. استفاده طولانیمدت از داروهایی با ترکیباتی مانند بتابلوکرها ممکن است منجر به خشکی چشم و تحریک مخاط شود که در نهایت میتواند عملکرد مجرای اشکی را مختل کند. همچنین، داروهایی مانند برخی آنتیهیستامینها، داروهای ضدافسردگی و ضد روانپریشی که باعث کاهش ترشح اشک میشوند، میتوانند تعادل طبیعی سیستم اشکی را برهم زده و زمینه انسداد یا اختلال در تخلیه اشک را فراهم کنند.
همچنین بخوانید: تورم غده اشکی چیست و چگونه درمان میشود؟
درمان انسداد مجاری اشکی ابتدا با تشخیص دقیق علت و محل انسداد شروع میشود. در موارد خفیف یا اولیه روشهای غیرجراحی مانند استفاده از قطرهها و پمادهای ضد التهاب، آنتیبیوتیکها در صورت وجود عفونت یا ماساژ ملایم کیسه اشکی میتواند به بهبود تخلیه اشک کمک کند. همچنین باز کردن و گشاد کردن دهانههای اشکی (پونکتوم پلاستی) از طریق روشهای کمتهاجمی نیز ممکن است موثر باشد. در موارد انسداد شدیدتر یا مزمن که بافت اسکار یا انسداد کامل وجود دارد، روشهای جراحی تخصصی مانند داکریوسیستورینوستومی (DCR) توصیه میشود. برخی از مهمترین روشهای درمان انسداد مجرای اشکی عبارتنداز:
در روش اتساع سوند بالونی، یک سوند باریک و انعطافپذیر مجهز به بالون کوچک در انتهای خود، وارد مجرای اشکی میشود و پس از رسیدن به محل انسداد بالون به آرامی با استفاده از هوا یا مایع خاصی باد میشود. این فشار ملایم باعث باز شدن نواحی تنگ یا چسبنده مجرا میشود، بافتهای زخمی یا اسکاری که مسیر را مسدود کردهاند کشیده و باز میشوند و در نتیجه جریان طبیعی اشک بهبود مییابد. این روش به دلیل کمتهاجمی بودن، درد کمتر و زمان بهبودی کوتاهتر نسبت به جراحیهای باز دارد و گزینهای محبوب برای درمان انسدادهای جزئی تا متوسط است. همچنین، اتساع سوند بالونی را میتوان به صورت سرپایی و با بیحسی موضعی انجام داد و در بسیاری از بیماران، بهبود چشمگیری در تخلیه اشک و کاهش علائم اشکریزش ایجاد میکند.

آنتیبیوتیکها بهعنوان درمان دارویی برای مقابله با عفونتهای باکتریایی که ممکن است باعث التهاب و تورم در مجاری اشکی شوند، به کار میروند. وقتی باکتریها در کیسه یا مجرای اشکی تجمع پیدا میکنند، باعث ایجاد التهاب، درد و حتی تشکیل چرک میشوند که میتواند مسیر تخلیه اشک را مسدود کند. مصرف آنتیبیوتیکهای موضعی (قطره چشمی) یا سیستمیک (خوراکی یا تزریقی) به کاهش عفونت و التهاب کمک میکند، که این امر منجر به باز شدن مجرا و بهبود تخلیه طبیعی اشک میشود. استفاده به موقع و منظم از آنتیبیوتیکها میتواند از پیشرفت عفونت و ایجاد بافت اسکار یا انسداد دائمی جلوگیری کند. البته در موارد شدید یا مزمن، آنتیبیوتیک به تنهایی کافی نیست و ممکن است نیاز به روشهای درمانی تکمیلی مانند جراحی باشد. بنابراین، درمان با آنتیبیوتیک باید تحت نظر پزشک متخصص انجام شود تا بهترین نتیجه حاصل گردد.
گشاد کردن دهانههای مجرای اشکی (پونکتوم) و شستشوی آنها با محلولهای مخصوص، روشی ساده و کمتهاجمی است که به باز کردن مسیر تخلیه اشک کمک میکند. در این فرایند، پزشک با استفاده از ابزارهای مخصوص، ابتدا دهانههای مجرا را به آرامی گشاد میکند تا مسیر عبور اشک بازتر شود. سپس با تزریق محلول شستشو، مجرا و کیسه اشکی از ترشحات زائد، چرک یا بافتهای التهابی پاکسازی میشود. این شستشو میتواند به رفع انسداد ناشی از تجمع موکوس، عفونتهای خفیف یا ذرات خارجی کمک کند و جریان طبیعی اشک را بهبود بخشد. این روش معمولا بدون نیاز به جراحی و در مطب انجام میشود و میتواند به عنوان درمان اولیه یا مکمل در کنار سایر روشها موثر باشد.
اگر روشهای غیرجراحی در درمان انسداد مجرای اشکی پاسخ ندهد پزشک متخصص درمان به روش جراحی را توصیه میکند. عمل جراحی داکریوسیستورینوستومی (DCR)، رایجترین و موثرترین روش جراحی برای درمان انسداد مجرای اشکی است. در این عمل، جراح با ایجاد یک راه جدید بین کیسه اشکی و حفره بینی، مسیر طبیعی تخلیه اشک که مسدود شده است را دور میزند و به این ترتیب جریان اشک بهطور موثری به داخل بینی هدایت میشود. این جراحی میتواند به دو صورت باز (با برش کوچک در کنار بینی) یا آندوسکوپی (بدون برش خارجی و از داخل بینی با استفاده از دوربین و ابزارهای ویژه) انجام شود. روش آندوسکوپی به دلیل کمتر بودن میزان خونریزی، کاهش عوارض و دوره نقاهت کوتاهتر، طرفداران بیشتری دارد. در برخی موارد، قرار دادن لوله سیلیکونی (استنت) در مسیر مجرا به منظور حفظ باز بودن مسیر جراحی شده نیز انجام میشود. پس از عمل، مراقبتهای بعدی شامل مصرف داروهای ضد التهاب، آنتیبیوتیک و پیگیری منظم توسط فوقتخصص مجاری اشکی اهمیت زیادی دارد.
استنتگذاری در مجرای اشکی شامل قرار دادن یک لوله باریک و نرم (معمولا از جنس سیلیکون) در داخل مجرای اشکی یا مسیر تخلیه اشک است. هدف از این کار حفظ باز بودن مسیر و جلوگیری از بسته شدن مجدد مجرا پس از رفع انسداد است. این لوله بهعنوان یک قالب عمل میکند که دیوارههای مجرا را نگه میدارد و مانع از چسبندگی یا تشکیل بافت اسکار میشود که این موضوع میتواند باعث انسداد مجدد شود. استنتگذاری معمولا پس از انجام جراحیهایی مانند داکریوسیستورینوستومی یا اتساع سوند بالونی انجام میشود تا به بهبود روند درمان کمک کند و نتیجه جراحی را پایدارتر سازد. این لولهها معمولا پس از چند ماه برداشته میشوند، مگر در موارد خاص که نیاز به نگهداری طولانیتر باشد. استفاده از استنت زیر نظر متخصصان مجاری اشکی باعث افزایش موفقیت درمان و کاهش عوارض احتمالی میشود.

مراقبتهای بعد از درمان انسداد مجرای اشکی نقش بسیار زیادی در روند بهبودی و درمان موثرتر دارد. اما بسیاری از افراد این موارد را جدی نمیگیرند و بعد از انجام درمان دوباره کارهایی را که باعث تشدید این بیماری میشود را انجام میدهند. در ادامه نکات مهم مراقبتهای بعد از عمل مجرای اشکی و درمان آن در بزرگسالان را میتوانید بخوانید:
در حالت عادی، استفاده صحیح از لنز تماسی منجر به انسداد مجرای اشکی نمیشود. اما اگر لنز بهدرستی استفاده یا نگهداری نشود، ممکن است مشکلاتی ایجاد کند که بهصورت غیرمستقیم روی عملکرد مجاری اشکی تاثیر بگذارد. التهاب مزمن یا تحریک سطح چشم ناشی از استفاده طولانیمدت یا نادرست از لنز، میتواند باعث تورم در ناحیه مجاری اشکی شود، عفونتهای چشمی (مانند ورم ملتحمه یا کراتیت) در اثر استفاده غیربهداشتی از لنز، میتواند منجر به انسداد مجرای اشکی در طول زمان شود. همچنین خشکی چشم که در برخی از کاربران لنز اتفاق میافتد، میتواند جریان طبیعی اشک را مختل کند و زمینهساز التهاب مزمن شود. در موارد نادر، ورود ذرات ریز یا آلودگی از طریق لنز میتواند باعث التهاب یا آسیب در دهانه مجرای اشکی شود.

انسداد مجرای اشکی در بزرگسالان در ابتدا تنها با ریزش اشک ساده بروز میکند. اما در صورت بیتوجهی میتواند زمینهساز عفونتهای مکرر، ناراحتی چشمی و کاهش کیفیت زندگی شود. شناخت دقیق علل این مشکل، از تغییرات وابسته به سن گرفته تا بیماریهای زمینهای و عوامل محیطی، نخستین گام در مسیر درمان موثر است. خوشبختانه با پیشرفتهای پزشکی، امروز روشهای نوینی مانند جراحی آندوسکوپی، اتساع بالونی، استنتگذاری و درمانهای دارویی، نتایج بسیار موفقی را به همراه داشتهاند. در این مسیر، بهرهگیری از تخصص و تجربه پزشکی متخصص نقش حیاتی و مهمی میتواند داشته باشد. دکتر محمدطاهر رجبی، فوقتخصص جراحی پلاستیک چشم و مجاری اشکی، با بهرهگیری از روشهای نوین و تجهیزات پیشرفته، آماده است تا به بیماران کمک کند تا با کمترین عوارض این بیماری را بتوانند درمان کنند.
شایعترین علت بسته شدن مجرای اشکی در بزرگسالان چیست؟
افزایش سن و تغییرات ساختاری در بافتهای اطراف مجرا، شایعترین علت است، اما عوامل دیگری مانند عفونت، التهاب مزمن، ضربه یا جراحیهای قبلی نیز نقش دارند.
در مراحل اولیه ممکن است فقط باعث اشکریزش شود، اما اگر درمان نشود، میتواند منجر به عفونت، التهاب کیسه اشکی و ناراحتیهای مزمن چشمی شود.
علائمی مثل اشکریزش مداوم، احساس سنگینی گوشه چشم، التهاب یا ترشحات چرکی از علائم انسداد هستند. برای تشخیص قطعی باید به فوقتخصص مجاری اشکی مراجعه کنید.
خیر، در بسیاری از موارد خفیف میتوان از درمانهای دارویی، شستوشو یا روشهای کمتهاجمی مانند اتساع بالونی استفاده کرد. جراحی در موارد مزمن یا انسداد کامل انجام میشود.
افراد بالای ۴۰ سال، کسانی که سابقه عفونت یا جراحی در ناحیه چشم یا بینی دارند، و بیماران با بیماریهای التهابی یا زمینهای مزمن.
سلام، برای انسداد مجرای اشکی رفتم فارابی دکتر گفتند باید عمل کنی، راهی نداره که عمل نکنم؟ با دارو حل نمیشه؟